Pensum specjalistów – maksymalnie 22 godziny

            W obecnym stanie prawnym obowiązkowy wymiar zajęć pedagoga, psychologa, logopedy, doradcy zawodowego czy terapeuty pedagogicznego jest ustalany przez organ prowadzący (na podstawie stosownych uchwał, np. rady gminy, powiatu).

            Zmiana regulacji zapisu art. 42 ust. 7 pkt 3 KN nie pozbawiła organu stanowiącego właściwej jednostki samorządu terytorialnego prawa do ustalenia w drodze uchwały pensum specjalistów, utrzymała bowiem prawo tego organu do określenia pensum pedagogów, psychologów, logopedów, terapeutów pedagogicznych, doradców zawodowych, z wyjątkiem nauczycieli zatrudnionych w poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Przepis ten uległ jednak doprecyzowaniu, gdyż odnosi się do maksymalnej górnej granicy ustalanego pensum. Ustalenie pensum musi nastąpić przy uwzględnieniu zasady, że pensum pedagogów, psychologów, logopedów, terapeutów pedagogicznych i doradców zawodowych nie może być wyższe niż 22 godziny tygodniowo (art. 42 ust. 7 pkt 3 lit. b Karty Nauczyciela – wersja obowiązująca od 1 września 2018 r.).

            W praktyce oznacza to, że organ stanowiący, podejmując w tej sprawie stosowną uchwałę, powinien respektować tę zasadę. Skutkiem przyjęcia regulacji ustawowych jest konieczność podjęcia przez organ stanowiący danej jednostki samorządu terytorialnego uchwały określającej od 1 września 2018 r. tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć pedagogów, psychologów, logopedów, terapeutów pedagogicznych, doradców zawodowych, z wyjątkiem nauczycieli zatrudnionych w poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Wprowadzenie limitu tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć specjalistów nie oznacza bowiem ustalenia ich przez ustawodawcę. Pensum dla tej grupy nauczycieli w dalszym ciągu ustalać będzie organ prowadzący, mając jednak w tym zakresie na uwadze wytyczne ustawowe. Ustawodawca wyeliminował możliwość ustalenia pensum specjalistów na poziomie wyższym niż 22 godziny tygodniowo. Organ prowadzący może dokonać zróżnicowania pensum dla poszczególnych stanowisk bądź wprowadzić jednakowe pensum dla wszystkich specjalistów, w każdym z tych przypadków musi jednak przestrzegać obowiązującego maksymalnego limitu godzin – patrz przykład 1.

PRZYKŁAD 1

            Czy gmina prowadząca przedszkola oraz szkoły podstawowe z oddziałami przedszkolnymi i gimnazjalnymi może uchwalić obowiązujące od 1 września 2018 r. pensum dla stanowisk nauczycieli prowadzących zajęcia: dydaktyczno-wyrównawcze, gimnastykę korekcyjną, rewalidacyjne, korekcyjno-kompensacyjne, socjoterapeutyczne, rozwijające kompetencje emocjonalno-społeczne, rozwijające uzdolnienia uczniów oraz w grupach przedszkolnych obejmujących dzieci 6-letnie i młodsze?

            Organ prowadzący nie ustala na podstawie art. 42 ust. 7 pkt 3 lit. a KN pensum nauczyciela prowadzącego w szkole:

• zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze, zajęcia rozwijające uzdolnienia uczniów – zajęcia prowadzi nauczyciel danego przedmiotu zgodnie z pensum dla niego określonym;
• zajęcia korekcyjno-kompensacyjne i inne zajęcia o charakterze terapeutycznym – zajęcia prowadzi terapeuta pedagogiczny, pensum ustala organ prowadzący na podstawie art. 42 ust. 7 pkt 3 lit. b;
• zajęcia socjoterapeutyczne, rozwijające kompetencje emocjonalno-społeczne – zajęcia prowadzi pedagog lub psycholog;
• zajęcia rewalidacyjne – w szkole to zajęcia obowiązkowe dla uczniów, dla których są przeznaczone, pensum nauczyciela wynosi 18 godzin.

Organ prowadzący określa pensum nauczyciela prowadzącego zajęcia rewalidacyjne w przedszkolu. 

Wykaz zajęć specjalistów w rozporządzeniu MEN

            Minister edukacji (a w odniesieniu do zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich – minister sprawiedliwości) określi od 1 września 2018 r. w nowym rozporządzeniu wykaz zajęć prowadzonych bezpośrednio z uczniami i wychowankami lub na ich rzecz zajęć, czyli zajęć wchodzących do nauczycielskiego pensum, których wymiar determinuje wynagrodzenie nauczyciela.

            Wykaz zajęć w ramach pensum ma zostać ustalony dla:

• wszystkich nauczycieli poradni psychologiczno-pedagogicznych,
• specjalistów, tj. pedagogów, psychologów, logopedów, terapeutów pedagogicznych oraz doradców zawodowych (art. 42 ust. 7b Karty Nauczyciela).

Wykaz zajęć dla specjalistów ma mieć charakter uniwersalny, niezależnie od szkoły lub placówki, w której zatrudniony jest nauczyciel, a jednocześnie uwzględniać zróżnicowaną specyfikę szkół i placówek. Wszelkie zajęcia, które nie zostaną ujęte w wykazie w rozporządzeniu, będą mogły zostać zakwalifikowane jako zajęcia realizowane w zakresie zadań statutowych szkoły, nieuprawniające nauczyciela do dodatkowego wynagrodzenia i realizowane w ramach 40-godzinnego czasu pracy.

8 zadań nauczycieli specjalistów

            Został opublikowany projekt przedmiotowego rozporządzenia. Zgodnie z jego brzmieniem nauczyciele: pedagodzy, psycholodzy, logopedzi, terapeuci pedagogiczni i doradcy zawodowi, zatrudnieni w przedszkolach, szkołach i placówkach w ramach pensum realizują zadania związane z:

• prowadzeniem badań i działań diagnostycznych dzieci i młodzieży oraz podejmowaniem wobec nich innych działań diagnostycznych, w tym badań przesiewowych, diagnozowaniem indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych dzieci i młodzieży w celu określenia ich mocnych stron, predyspozycji, zainteresowań i uzdolnień oraz przyczyn niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu, w tym barier i ograniczeń utrudniających im funkcjonowanie i uczestnictwo w życiu przedszkola, szkoły i placówki;
• prowadzeniem zajęć i działań z zakresu doradztwa zawodowego;
• udzielaniem uczniom, wychowankom, rodzicom i nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej;
• dokonywaniem wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania dzieci i młodzieży objętych kształceniem specjalnym;
• prowadzeniem działań z zakresu profilaktyki uzależnień i innych problemów dzieci i młodzieży, w tym działań mających na celu przeciwdziałanie pojawianiu się zachowań ryzykownych związanych z używaniem przez uczniów i wychowanków środków odurzających, substancji psychotropowych, środków zastępczych i nowych substancji psychoaktywnych;
• prowadzeniem zajęć w ramach wczesnego wspomagania rozwoju dzieci;
• prowadzeniem zajęć z wychowankami z młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, specjalnych ośrodkach wychowawczych, specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych i ośrodkach rewalidacyjno-wychowawczych;
• prowadzeniem zajęć oraz specjalnych działań opiekuńczo-wychowawczych.

PRZYKŁAD 2

Nauczyciel zatrudniony w technikum na stanowisku doradcy zawodowego realizuje nie tylko zajęcia w ramach podstawy programowej, ale także prowadzi kółko zainteresowań dla uczniów w tym zakresie i organizuje spotkania w szkole z ekspertami z rynku pracy. Wszelka aktywność nauczyciela w tym zakresie powinna być określona tygodniową liczbą godzin i ujęta w jego pensum.

Nauczyciel wspomagający z pensum 20 godzin

            Jednym z aspektów zmian jest ujednolicenie pensum nauczyciela wspomagającego, tj. posiadającego kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej zatrudnianego dodatkowo w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego oraz współorganizowania kształcenia uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym. W dotychczasowej praktyce, z uwagi na brak rozwiązań na poziomie ustawowym, tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć tych nauczycieli  był ustalany przez dyrektorów szkół na podstawie pensum nauczyciela szkoły w wymiarze 18 godzin. Jednocześnie niektóre organy prowadzące normowały ten wymiar w swoich uchwałach (zob. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 1 października 2013 r., I OSK 1300/13). Funkcjonujące rozwiązania powodowały zróżnicowanie tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez różne jednostki samorządu terytorialnego.

            Od 1 września 2018 r. do tabeli z wymiarem pensum w Karcie Nauczyciela dodano wprost określone pensum nauczycieli wspomagających – 20 godzin (art. 42 ust. 3 lp. 12 w tabeli Karty Nauczyciela) – patrz przykład 3.

PRZYKŁAD 3

Dotychczas nauczyciel wspomagający był zatrudniony w szkole w wymiarze połowy etatu przy pensum 26-godzinnym (13/26). Od roku szkolnego 2018/2019, jeżeli dyrektor chce utrzymać jego zatrudnienie w dotychczasowym wymiarze połowy etatu, powinien przydzielić mu 10 godzin (10/20). Taka zmiana nie będzie wymagała wypowiedzenia zmieniającego.

            Konsekwencją wprowadzania rozwiązań jest utrata mocy obowiązującej dotychczasowych ewentualnych zapisów w uchwałach podejmowanych przez organy prowadzące. Od 1 września 2018 r. organy prowadzące utraciły możliwość ustalania pensum nauczyciela „wspomagającego” – patrz przykład 4.

PRZYKŁAD 4

            W szkole podstawowej pensum nauczyciela wspomagającego ustalono w wymiarze 18 godzin. Z 1 września 2018 r. wchodzi w życie pensum 20-godzinne. Nastąpi więc pogorszenie warunków pracy nauczyciela, ponieważ będzie musiał więcej pracować za to samo wynagrodzenie. Nauczycielowi nie należy wręczać wypowiedzenia warunków pracy. Zmiana, jeżeli nawet stanowi pogorszenie warunków pracy, następuje z mocy samego prawa – uchwała organu prowadzącego jest aktem prawa samorządowego. 

Rewalidacja nie zawsze w ramach podstawowego pensum

            Często wątpliwości dotyczą wymiaru pensum nauczyciela, który prowadzi zajęcia rewalidacyjne. W orzecznictwie wskazano, że pensum nauczyciela prowadzącego zajęcia rewalidacyjne jest uregulowane w art. 42 ust. 3 Karty Nauczyciela (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z 15 marca 2013 r., IV SA/Wr 714/12). W przepisach nie wyróżnia się bowiem odrębnego stanowiska nauczyciela prowadzącego zajęcia rewalidacyjne. Zazwyczaj zajęcia te realizują nauczyciele zatrudnieni w szkole albo na stanowisku nauczyciela przedmiotu albo specjalisty (psychologa, pedagoga, logopedy). Wówczas zajęcia te są realizowane według obowiązującego nauczyciela pensum.

            Uchwała organu prowadzącego w sprawie pensum nauczycieli zajmujących stanowiska, których Karta Nauczyciela nie określa w art. 42 ust. 3, powinna obejmować także stanowisko nauczyciela rewalidacji, jednakże pensum to byłoby stosowane, tylko w przypadku gdy zajęcia te miałyby być jedynymi zajęciami prowadzonymi przez nauczyciela.

PRZYKŁAD 5

            Ile będzie wynosił w roku szkolnym 2018/2019 tygodniowy wymiar obowiązkowych zajęć dla osoby zatrudnionej w przedszkolu na stanowisku nauczyciela rehabilitanta?

            Jeżeli nauczyciel będzie zatrudniony w celu prowadzenia zajęć rewalidacyjnych, to jego pensum się nie zmieni. Natomiast jeżeli będzie zatrudniony dodatkowo w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego oraz współorganizowania kształcenia uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym – jako nauczyciel posiadający kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej, to jego pensum będzie wynosiło 20 godzin. 

Zasady ustalania pensum łączonego w treści Karty

            Od 1 września 2018 r. zasady ustalania tzw. pensum łączonego będzie określać Karta Nauczyciela (nowy art. 42 ust. 5c), a nie jak dotychczas uchwała organu prowadzącego.

            Jednocześnie uchylono zapis art. 42 ust. 7 pkt 3 KN w części upoważniającej organ stanowiący właściwej jednostki samorządu terytorialnego do ustalenia powyższego pensum w drodze uchwały. Tym samym dotychczasowe regulacje prawne określone w aktach prawa miejscowego poszczególnych samorządów – tracą 1 września 2018 r. moc obowiązującą. Nie istnieje przy tym konieczność ich uchylania, gdyż następuje to ex lege. W porządku prawnym istnieje bowiem ścisły związek pomiędzy ustawą a wydanym na jej podstawie aktem niższego stopnia, w tym aktem prawa miejscowego. Jeżeli uchyla się ustawę, na podstawie której wydano akt wykonawczy, albo uchyla się przepis ustawy upoważniający do wydania aktu wykonawczego, przyjmuje się, że taki akt wykonawczy traci moc obowiązującą odpowiednio z dniem wejścia w życie ustawy uchylającej albo z dniem wejścia w życie przepisu uchylającego upoważnienie do wydania tego aktu (§ 32 ust. 1 załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”).

PRZYKŁAD 6

Dotychczas w szkole obowiązywała uchwała organu prowadzącego określająca pensum dla nauczyciela wspomagającego w wymiarze 20 godzin, pensum specjalistów w wymiarze 22 godzin i przewidująca metodę obliczania pensum łączonego. Organ prowadzący nie wydał uchwały w sprawie zmiany tej uchwały. Czy dyrektor nadal jest nią związany?

Tak, ale tylko w zakresie pensum specjalistów, które odpowiada nowym wymogom ustawowym. W pozostałej części uchwała automatycznie utraciła moc.

Nowa metoda obliczenia pensum łączonego

            Przyjęty model nawiązuje do rozwiązań przyjmowanych w części dotychczasowych uchwał organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego, wskazując, że nauczycielom realizującym w ramach stosunku pracy obowiązki określone dla stanowisk o różnym tygodniowym obowiązkowym wymiarze godzin zajęć tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć ustala się jako iloraz łącznej liczby realizowanych godzin i sumy części etatów realizowanych w ramach poszczególnych tygodniowych wymiarów godzin zajęć.

Można to zapisać w postaci wzoru:

Pensum łączone = (łączna liczba realizowanych godzin): (sumy części etatów realizowanych w ramach tygodniowych wymiarów godzin zajęć)

            Wynik będzie podlegał zaokrągleniu do pełnych godzin w ten sposób, że czas zajęć do pół godziny będzie pomijany, a powyżej pół godziny będzie liczony za pełną godzinę. Godziny wyliczone ponad ten wymiar będą uznawane za godziny ponadwymiarowe – patrz przykłady 7, 8.

PRZYKŁAD 7

Jeżeli nauczyciel ma przydział – 15/18 godzin, 7/30 godzin i 8/26 godzin świetlicowych, to łączne pensum można obliczyć w następujący sposób, skorzystawszy ze wzoru. Pensum łączone = (15 + 7 +8) : (15/18 + 7/30 + 8/26) = 30: (0,83 + 0,23 + 0,30) = 30: 1,36) = 22,05 = w zaokrągleniu 22 godziny. Zatem nauczyciel realizuje tygodniowo 15 godzin lekcyjnych, 7 godzin w bibliotece i 8 godzin w świetlicy, łącznie 30 godzin, z czego 8 godzin to godziny ponadwymiarowe liczone w odniesieniu do pensum 22-godzinnego.

PRZYKŁAD 8

Nauczyciel pozostaje w zatrudnieniu w niepełnym wymiarze zajęć w szkole podstawowej z oddziałami przedszkolnymi. W ramach tego zatrudnienia realizuje 6 godzin dydaktycznych w szkole podstawowej, 10 godzin w oddziale przedszkolnym, pracując z 5- i 6-latkami. Wymiar jego pensum łączonego przedstawia się następująco:

(6 + 10) : (6/18 + 10/26) = 16 : (0,33 + 0,38) = 16 : 0,71 = 22,53 ~ 23 godziny

Jego wymiar zajęć wyniesie więc 16/23.

Procedura ustalania wymiaru pensum łączonego

KROK 1. Sumujemy liczbę godzin obowiązkowych ze wszystkich stanowisk, na których ma być zatrudniony nauczyciel.

KROK 2. Sumujemy wymiar zajęć nauczyciela (ułamki) ze wszystkich stanowisk, zaokrąglając wynik zgodnie z regułami matematyki.

KROK 3. Wynik z kroku 1 dzielimy przez sumę z kroku 2.

KROK 4. Wynik z kroku 3 zaokrąglamy do pełnych godzin w ten sposób, że czas zajęć do pół godziny pomija się, a powyżej pół godziny liczy się za pełną godzinę.

KROK 5. Ustalamy wymiar zajęć nauczyciela w formie ułamka zwykłego, podając wynik z kroku 1. w liczniku, a wynik z kroku 4. w mianowniku.

Większy licznik od mianownika oznacza, że nauczyciel będzie pracował w godzinach ponadwymiarowych, a mniejszy – że w niepełnym wymiarze zajęć.

PRZYKŁAD 9

            Dyrektor szkoły podstawowej chce zwiększyć wymiar zajęć nauczyciela historii, któremu ograniczono zatrudnienie do 15/18 przez przydział zajęć bibliotecznych.

            Jeżeli przydzielimy nauczycielowi 4 godziny biblioteczne, wówczas jego wymiar zajęć będzie przedstawiał się następująco:

(15 + 4) : (15/18 + 4/30) = 19 : (0,83 + 0,13) = 19 : 0,96 = 19,79 ~ 20 godzin

Wymiar zajęć wyniesie więc 19/20 i okaże się niepełny.

Jeśli natomiast przydzielimy nauczycielowi 5 godzin biblioteki, wtedy obliczenie jego wymiaru zajęć będzie wyglądało tak:

(15 + 5) : (15/18 + 5/30) = 20 : (0,83 + 0,17) = 20 : 1 = 19,35 ~ 20 godzin

Z kolei, gdyby przydzielić nauczycielowi 6 godzin bibliotecznych, wówczas obliczenie wyglądałoby następująco:

(15 + 6) : (15/18 + 6/30) = 20 : (0,83 + 0,20) = 21 : 1,03 = 20,39 ~ 20 godzin

Wtedy nauczyciel pracowałby w wymiarze 21/20 (jedna godzina ponadwymiarowa).

Pensum łączone bez względu na wymiar

            Zasada ta – jakkolwiek była przedmiotem wątpliwości i dyskusji w doktrynie – wynika wprost z powołanego przepisu. Pensum ustala się „w ramach stosunku pracy”, a nie w odniesieniu do tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć. Z tego względu, niezależnie od liczby godzin realizowanych w ramach danego pensum, nauczycielowi realizującemu w ramach stosunku pracy obowiązki określone dla stanowisk o różnym tygodniowym obowiązkowym wymiarze godzin zajęć należy ustalić pensum łączone. Tak sformułowany przepis oznacza istnienie obowiązku ustalenia pensum łączonego również w sytuacji, gdy nauczyciel realizuje pełny wymiar godzin na podstawie jednego pensum, a dodatkowo kilka godzin w ramach innego pensum, np. 18/18 i 2/30, 24/24 i 3/18 – patrz przykład 10.

PRZYKŁAD 10

            Czy nauczycielom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy z pensum 18/18 i mającym godziny z innego pensum (3/26), dla których z dniem 1 września 2018 r. pensum łączone na podstawie art. 42 ust. 5c Karty Nauczyciela wyniesie 19 godzin, należało zaproponować zmianę stanowiska pracy i warunków pracy do końca maja 2018 roku?

            Za zgodą nauczycieli należy dokonać zmiany umów o pracę lub aktów mianowania w zakresie dodatkowego stanowiska, co może nastąpić również po 31 maja 2018 r. Stanowisko nauczyciela jest związane przede wszystkim z wymiarem pensum. W związku z tym w sytuacji, gdy umowa o pracę lub akt mianowania wymienia jedynie pracę na stanowisku nauczyciela szkoły z pensum 18-godzinnym, powierzenie godzin zajęć wychowawcy świetlicy z pensum 26-godzinnym oznacza zmianę stanowiska – art. 14 ust. 1 pkt 1, art. 42 ust. 3 lp. 3 i 6 Karty Nauczyciela. Za zgodą nauczyciela należałoby zmienić umowę o pracę lub akt mianowania jedynie przez dodanie drugiego stanowiska nauczyciela − wychowawcy świetlicy – art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela w zw. z art. 29 § 4 Kodeksu pracy. Ponieważ powierzenie nowego stanowiska odbywa się za zgodą nauczyciela, zmiana w tym zakresie może nastąpić np. na początku roku szkolnego, od którego nauczyciel będzie pracował również na drugim stanowisku. W umowie o pracę lub akcie mianowania nie określa się natomiast liczby godzin realizowanych na poszczególnych stanowiskach oraz wymiaru pensum łączonego, gdyż każda zmiana w tym zakresie wymagałaby ponownej zmiany umowy lub aktu mianowania. Przydziału godzin na poszczególnych stanowiskach wymienionych w umowie o pracę lub akcie mianowania oraz wyliczenia pensum łączonego dokonuje dyrektor szkoły, w zależności od potrzeb placówki (art. 7 ust. 1 Karty Nauczyciela). 

            Dotyczy to również dyrektora, wicedyrektora oraz innego nauczyciela zajmującego stanowisko kierownicze w szkole, korzystających z obniżonego tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć – patrz przykład 11.

PRZYKŁAD 11

            Kierownik filii szkolnej korzysta z obniżki wymiaru zajęć z 18 do 6 godzin. Przedłożył dyrektorowi orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności. W konsekwencji obniżony wymiar zajęć 6 godzin należy jeszcze zredukować, pomnożyć go przez 0,875, co daje 5,25 godziny (po zaokrągleniu – 5 godzin).

Aktualnie, zgodnie z art. 42 ust. 6 Karty Nauczyciela:

• dyrektorowi,
• wicedyrektorowi,
• nauczycielowi pełniącemu inne stanowisko kierownicze, a także nauczycielowi, który obowiązki kierownicze pełni w zastępstwie nauczyciela, któremu powierzono stanowisko kierownicze,

–          obniża się tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć lub zwalnia się ich od obowiązku realizacji zajęć. Jednocześnie jednak nie ma przepisów, które zabraniałyby przydzielania tym nauczycielom godzin ponadwymiarowych.

            W praktyce prowadziło to do sytuacji, w której nauczyciel pełniący funkcję kierowniczą korzysta ze zniżki godzin i jednocześnie realizuje godziny ponadwymiarowe, za które otrzymuje odpowiednie wynagrodzenie. W praktyce istnieją również różne stanowiska co do tego, jak liczyć maksymalną liczbę godzin ponadwymiarowych – nie więcej niż ½ etatu z pensum po zniżce czy sprzed jej określenia.

            W tym kontekście Karta wprowadza zakaz przydzielania godzin ponadwymiarowych dyrektorom, wicedyrektorom a także innym nauczycielom pełniącym funkcji kierownicze (także w zastępstwie) − nowy ust. 6a art. 42 Karty Nauczyciela. Zakaz nie obejmuje każdej osoby zajmującej stanowisko kierownicze, ale tylko takiej, której obniżono tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć lub całkowicie zwolniono z prowadzenia zajęć.

PRZYKŁAD 12

            Po nierozstrzygniętym konkursie na dyrektora szkołą kieruje pełniący obowiązki dyrektora. Dotychczas osoba ta realizowała 2-godziny ponadwymiarowe. Organ prowadzący nie obniżył pensum pełniącego obowiązki, uznawszy, że może nadal realizować pełnię obowiązków dydaktycznych. Taka osoba może wciąż pracować w godzinach ponadwymiarowych mimo objęcia funkcji kierowniczej. 

Kiedy możliwe godziny ponadwymiarowe

            Dyrektorom, wicedyrektorom i innym nauczycielom pełniącym stanowisko kierownicze w szkole nie przydziela się godzin ponadwymiarowych, co powinno mieć odzwierciedlenie w arkuszu. W jednym przypadku będzie możliwość przydzielenia godzin ponadwymiarowych osobom funkcyjnym ze zniżką godzin − pod warunkiem łącznego spełnienia dwóch warunków:

• jest to konieczne do zapewnienia realizacji ramowego planu nauczania,
• dotyczy jednego oddziału lub kilku oddziałów, ale należy mieć zgodę organu prowadzącego.

− patrz przykłady 13 i 14.

PRZYKŁAD 13

            Po przejściu na zwolnienie lekarskie jednej z nauczycielek j. rosyjskiego dyrektor stanął przed problemem zorganizowania zastępstwa w jednej klasie w liczbie 3 godzin. Nie ma już innych nauczycieli, oprócz wicedyrektora, którzy mieliby kwalifikacje. Nie udało się również zatrudnić nauczyciela z zewnątrz tylko na 3 godziny. W tej sytuacji możliwe jest przydzielenie godzin ponadwymiarowych wicedyrektorowi, nawet jeżeli korzysta z obniżki wymiaru zajęć.

PRZYKŁAD 14

            Dotychczasowy nauczyciel doradztwa zawodowego rozwiązał stosunek pracy za porozumieniem stron. Dyrektor musi zorganizować zajęcia doradztwa we wszystkich oddziałach szkolnych. Poza wicedyrektorem (korzystającym ze zniżki pensum) żaden inny nauczyciel nie ma kwalifikacji do prowadzenia zajęć z doradztwa zawodowego. Nie sposób też znaleźć nowego nauczyciela do prowadzenia tych zajęć z uwagi na ich iluzoryczny wymiar tygodniowy. Dyrektor powinien więc wystąpić do organu prowadzącego z wnioskiem o wyrażenie zgody na przydzielenie tych zajęć wicedyrektorowi w ramach godzin ponadwymiarowych.

Ustawowa zniżka godzin nauczyciela niepełnosprawnego

            Wymiar czasu pracy nauczyciela określają przepisy Karty Nauczyciela. Artykuł 42 ust. 1 Karty Nauczyciela zawiera generalną zasadę, która stanowi, że czas pracy nauczycieli zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy nie może przekraczać 40 godzin tygodniowo. Zasada ta ulega jednak modyfikacji, jeżeli nauczyciel ma orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu umiarkowanym lub znacznym. Zgodnie bowiem z art. 15 ust. 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych osoba zaliczona do takiego stopnia niepełnosprawności nie może pracować dłużej niż 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Co więcej, stosownie do art. 15 ust. 3 ustawy o rehabilitacji osoba niepełnosprawna w stopniu znacznym lub umiarkowanym nie może również wykonywać pracy w porze nocnej ani w godzinach nadliczbowych.

            Od tych ograniczeń można jednak odstąpić, jeśli tylko lekarz prowadzący badania profilaktyczne pracowników lub jeżeli nie ma takiego lekarza – lekarz sprawujący opiekę nad pracownikiem, który, działając na wniosek pracownika, wyrazi na to zgodę (art. 16 ust. 1 pkt 2 ustawy o rehabilitacji).

            Przepis ten powodował obniżenie ogólnego czasu pracy nauczyciela, a nie jego pensum. Tymczasem specyfiką pracy nauczyciela jest rozliczanie i rejestrowanie wyłącznie obowiązkowego wymiaru zajęć, tzw. pensum. Nauczyciel obowiązany jest także do realizacji zadań statutowych, samokształcenia i doskonalenia zawodowego oraz przygotowania do zajęć, przy czym te zajęcia i czynności mogą odbywać się w szkole lub poza nią i nie są rejestrowane. Dlatego obniżanie tygodniowego czasu pracy nauczyciela ma znaczenie, jeśli tylko obniżeniu ulega także tygodniowy obowiązkowy wymiar zajęć. Wprowadzono nowe rozwiązanie przez wskazanie szczególnych regulacji dotyczących niepełnosprawnych nauczycieli wprost w Karcie Nauczyciela (nowy art. 42a ust. 1a Karty Nauczyciela).

Nauczyciel będzie realizował 87,5% pensum

            Od 1 września 2018 r. nauczyciel będzie miał obniżone również pensum proporcjonalnie do obniżenia maksymalnego tygodniowego wymiaru czasu pracy. Zatem pensum należy pomnożyć przez 35/40, czyli 0,875 – przez 87,5% (gdyż takie jest maksymalne obniżenie), a wynik zaokrąglić do pełnych godzin w ten sposób, że czas zajęć do pół godziny się pomija, a powyżej pół godziny liczy się za pełną godzinę. Przez ten przelicznik należy następnie przeliczyć obowiązujący nauczyciela tygodniowy wymiar zajęć – patrz tabela i przykład 15.

Tabela. Obniżony wymiar zajęć dla nauczycieli niepełnosprawnych

PRZYKŁAD 15

            Nauczyciel, który pozostaje w zatrudnieniu na stanowisku pedagoga w wymiarze 17/21, przedstawił orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. W związku z tym jego wymiar zajęć należy obniżyć do 15/18:

• 17 godzin × 0,875 = 14,875 ~ 15
• 21 godzin × 0,875 = 18,375 ~ 18

            Aby ustalić, jaki wymiar zajęć obowiązkowych ma zrealizować niepełnosprawny w stopniu umiarkowanym lub znacznym nauczyciel zatrudniony na stanowisku, dla którego pensum określił organ prowadzący w uchwale, należy podążać za poniższą procedurą.

Procedura ustalania pensum nauczyciela niepełnosprawnego

KROK 1. Sprawdzamy, jaki wymiar zajęć obowiązkowych określił organ prowadzący dla danego stanowiska.

KROK 2. Mnożymy wymiar zajęć określony w uchwale przez 87,5%.

KROK 3. Wynik z kroku 2 zaokrąglamy do pełnych godzin w ten sposób, że czas zajęć do pół godziny pomijamy, a powyżej pół godziny liczymy za pełną godzinę.

PRZYKŁAD 16

            Psycholog pozostaje w zatrudnieniu w szkole w wymiarze 22 godzin. Po przedstawieniu przez niego orzeczenia o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności podejmujemy następujące kroki:

Krok 1. Ustalamy jego pensum w uchwale organu prowadzącego (w tym przypadku: 22 godziny).

Krok 2. Dokonujemy następujących działań:

22 × 0,875 = 19,25

Krok 3. Dokonujemy zaokrągleń wyników:

19,25~19

Nauczyciel będzie pracował w wymiarze 19/19

            Obniżenie wymiaru zajęć nauczycieli legitymujących się orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności następuje z mocy prawa. Obniżenie pensum nastąpi tylko w przypadku nauczyciela:

• zaliczonego do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności (nie skorzysta nauczyciel niepełnosprawny w stopniu lekkim),
• któremu obniżono tygodniowy wymiar czasu pracy.

W praktyce jednak obniżenie wymiaru zajęć będzie możliwe dopiero wtedy, gdy nauczyciel przedstawi dyrektorowi orzeczenie o stopniu niepełnosprawności.

PRZYKŁAD 17

            Nauczyciel legitymuje się orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, ale nie chce przedkładać go dyrektorowi, ponieważ liczy na przydział godzin ponadwymiarowych w kolejnym roku szkolnym. Dyrektor wie o tym orzeczeniu, ale nigdy go nie otrzymał, dlatego nie obniża wymiaru zajęć nauczyciela, traktując go jak pełnosprawnego.

Nauczyciel, który przedłożył takie orzeczenie w szkole, nie może zrezygnować z przeliczania wymiaru jego pensum. Obniżenie wymiaru zajęć następuje z mocy prawa i nauczyciel nie może z tego zrezygnować.

Obniżenie pensum dotyczy również niepełnozatrudnionych

Dodany przepis art. 42a ust. 1a Karty Nauczyciela nie ogranicza prawa do obniżenia pensum tylko do nauczycieli pełnoetatowych – patrz przykład 18.

PRZYKŁAD 18

            Nauczyciel – terapeuta pedagogiczny pozostaje w zatrudnieniu w szkole w wymiarze 4 godzin. Po przedstawieniu przez niego orzeczenia o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności dokonujemy następujących obliczeń:

•  4 × 0,875 = 3,5
• 22 × 0,875 = 19,25

Następnie dokonujemy zaokrągleń wyników:3,5~3; 19,25~19

Jak wynika z powyższego, nauczyciel będzie pracował w wymiarze 3/19.

Nie można wycofać orzeczenia

            Obowiązujące przepisy nie regulują zagadnienia tzw. wycofania z akt osobowych orzeczenia o niepełnosprawności. Na swój wniosek nauczyciel będzie mógł zwrócić się do dyrektora o skierowanie do lekarza przeprowadzającego badania profilaktyczne, aby na koszt pracodawcy uzyskać zgodę na odstąpienie od stosowania przepisów art. 15 ustawy rehabilitacyjnej. Po uzyskaniu takiej zgody nauczyciel nie będzie korzystał z obniżki pensum i ogólnego wymiaru czasu pracy. Na ogólnych zasadach będzie mógł mieć przydzielane godziny ponadwymiarowe i doraźne zastępstwa, chyba że lekarz wyraźnie wskaże, iż np. czas pracy nauczyciela nie może przekraczać tygodniowo 40 (lub innej liczby) godzin.

PRZYKŁAD 19

            Nauczyciel w 2015 roku przedstawił dyrektorowi orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Od tej pory korzystał z obniżki wymiaru czasu pracy z 40 godzin do 35 godzin, ale jego wymiar zajęć pozostawał na dotychczasowym poziomie 18 godzin. Oprócz tego nauczycielowi często przydzielano godziny ponadwymiarowe w ramach 35-godzinnego czasu pracy. Po 1 września 2018 r. dyrektor nie może już przydzielać nauczycielowi godzin ponadwymiarowych. Zarówno dyrektor, jak i nauczyciel nie są zadowoleni z takiego obrotu sprawy. Dlatego dyrektor może zasugerować nauczycielowi wystąpienie z wnioskiem do lekarza medycyny pracy o wyrażenie zgody na odstąpienie od obniżenia wymiaru czasu pracy. W konsekwencji uzyskania tego wniosku dyrektor odstąpi też od obniżenia wymiaru zajęć i możliwe stanie się przydzielanie nauczycielowi godzin ponadwymiarowych.

Zakaz przydzielania godzin ponadwymiarowych

Nauczyciel, który będzie korzystał z obniżonego pensum, nie może realizować godzin ponadwymiarowych, nawet za swoją zgodą. Zakaz ten jest bezwzględnie obowiązujący.

Jeżeli zatem nauczyciel przedstawi orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu znacznym lub umiarkowanym, obowiązkowo należy obniżyć jego czas pracy i nie można przydzielić mu godzin ponadwymiarowych (art. 42a ust. 3 Karty Nauczyciela).

PRZYKŁAD 20

            Nauczyciel, który pozostawał w zatrudnieniu w wymiarze 22/20, przedstawił orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Dyrektor musi niezwłocznie zabrać nauczycielowi 2 godziny ponadwymiarowe. Pozbawienie nauczyciela tych godzin następuje w drodze jednostronnej czynności pracodawcy i nie wymaga zgody tego nauczyciela.

Doraźne zastępstwa również dla niepełnosprawnego nauczyciela

Przepisy Karty Nauczyciela odróżniają godziny ponadwymiarowe od godzin doraźnych zastępstw. O ile ustawodawca wyłączył możliwość przydzielenia nauczycielowi niepełnosprawnemu godzin ponadwymiarowych, o tyle nie odniósł się do godzin doraźnych zastępstw. W konsekwencji godziny mogą być przydzielone, jeśli tylko lekarz sprawujący opiekę nad pracownikiem, działając na wniosek pracownika, wyrazi na to zgodę.

PRZYKŁAD 21

            Nauczyciel, który wcześniej przedłożył orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, przedłożył dyrektorowi zaświadczenie wystawione przez lekarza rodzinnego o zgodzie na pracę w godzinach doraźnych zastępstw. Od tej pory dyrektor może przydzielać mu takie zastępstwa bez czyjejkolwiek zgody.

ORZECZNICTWO:

• wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 1 października 2013 r., I OSK 1300/13,
• wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z 15 marca 2013 r., IV SA/Wr 714/12.

ŹRÓDŁO:

• projekt rozporządzenia ministra edukacji narodowej w sprawie wykazu zajęć prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz przez nauczycieli poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz nauczycieli: pedagogów, psychologów, logopedów, terapeutów pedagogicznych i doradców zawodowych (z 30 maja 2018 r.).

PODSTAWA PRAWNA:

• art. 76 ustawy z 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (Dz.U. z 2017 r. poz. 2203),
• art. 1–91b ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (tekst jedn.: Dz.U. z 2018 r. poz. 967) – w wersji obowiązującej od 1 września 2018 r.,
• art. 15, art. 16 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jedn.: Dz.U. z 2018 r. poz. 511).

Anna Trochimiuk

prawnik, redaktor i autor publikacji dotyczących spraw kadrowych w placówkach oświatowych

Michał Kowalski

radca prawny, specjalista z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych oraz prawa oświatowego